پراستیک‌اسید یا پراُکسی‌استیک اسید، یک ماده ضدعفونی‌کننده سریع‌العمل است که برای پاکسازی محیط و تجهیزات از بازه گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌های آلاینده کاربرد دارد. ضدعفونی با پراستیک اسید نقاط قوت بسیار مهم و قابل‌ملاحظه‌ای دارد. برای مثال، فرآورده‌های حاصل از تجزیه این ماده (یعنی استیک اسید، آب، اکسیژن و هیدروژن پراکسید) سمی نیستند؛ پراستیک اسید متریال ارگانیک را به سرعت از بین می‌برد و اثرات آن روی تجهیزات و سطوح باقی نمی‌ماند.
پراستیک‌اسید، در حضور مواد ارگانیک نیز اثر خود را حفظ می‌کند و حتی در دمای پایین هم می‌تواند اسپورها را از بین ببرد. ضدعفونی با پراستیک اسید باعث خوردگی مس، برنج، برنز، فولاد و آهن گالوانیزه می‌شود؛ اما درصورت اضافه کردن برخی افزودنی‌ها و اصلاح میزان PH می‌توان این خاصیت خورندگی را کاهش داد. پراستیک‌اسید، یک ترکیب ناپایدار است؛ به‌ویژه اگر رقیق شود. برای مثال، یک محلول 1 درصد در صورت هیدرولیز در طول 6 روز نصف اثر خود را از دست می‌دهد؛ اما یک محلول پراستیک اسید 40 درصد در طی یک ماه حدود 2-1 درصد از ترکیبات فعال خود را از دست خواهد داد.
مکانیسم عمل پراستیک‌اسید
درباره مکانیسم عمل پراستیک اسید، اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اما گمان می‌رود که نحوه عملکرد آن مشابه با مکانیسم عمل دیگر عامل‌های اکسیدکننده باشد. به بیان دقیق‌تر، پراستیک‌اسید از طریق واسِرِشت‌سازی (دناتوره کردن) پروتئین‌ها، ایجاد اختلال در نفوذپذیری دیواره سلولی میکروارگانیسم‌های آلاینده و اکسیدکردن پیوندهای سولفور در پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و دیگر متابولیت‌ها، خاصیت ضدعفونی‌سازی خود را بروز می‌دهد.
فعالیت ضدمیکروبی پراستیک‌اسید
پراستیک‌اسید با غلظت ppm 100 می‌تواند باکتری‌های گرم‌مثبت و گرم‌منفی، مخمرها و قارچ‌ها را در مدت پنج دقیقه (یا کمتر) از بین ببرد. اما اگر مواد ارگانیک در محیط وجود داشته باشند، غلظت آن باید ppm 500-200 باشد. برای از بین‌بردن ویروس‌ها از محیط و تجهیزات، بازه بسیط و گسترده‌ای از پراستیک اسید (2250-12) کاربرد خواهد داشت.
برای مثال، پراستیک اسید با غلظت 2250-1500 می‌تواند طی مدت 15 دقیقه، پلیوویروس‌ها را غیرفعال نماید. در یک تحقیق کاشف به عمل آمد که پراستیک اسید 3.5 درصد نمی‌تواند طی مدت 1 دقیقه ویروس هپاتیت آ را نابود کند. اما پراستیک اسید 0.26 درصد، در پاکسازی محیط از سویه‌های مختلف مایکوباکتریوم (مایکوباکتریوم توبرکلوسیس، مایکوباکتریوم آویوم-اینتراسلولار، مایکوباکتریوم کلوا و ماکیوباکتریوم فورتویتوم) در طی مدت 20 تا 30 دقیقه مؤثر بوده‌است؛ و تفاوتی نمی‌کند که مواد ارگانیک در محیط حضور داشته باشند یا نه. در یک آزمایش دیگر نیز مشخص شد که غلظت (10.000-500) ppm از پراستیک‌اسید (1-0.05) درصد، اسپورهای باکتریایی را طی مدت 15 ثانیه تا 30 دقیقه غیرفعال می‌کند.
موارد مصرف پراستیک‌اسید
در ایالات متحده آمریکا، برای استریل‌سازی تجهیزات و ابزارهای پزشکی (مثل دستگاه آندوسکوپی و آرتروسکوپی)، جراحی و دندانپزشکی از یک ماشین استریل‌ساز اتوماتیک استفاده می‌شود که تجهیزات مذکور را با پراستیک‌اسید شستشو می‌کند. همانطور که پیشتر عنوان شد، تجهیزات و ابزارهای دندانپزشکی را بهتر است که با بخار داغ استریل‌سازی کرد. اگر پراستیک اسید 35 درصد با آب فیلترشده و در دمای 50 درجه سانتی‌گراد تا 0.2 درصد رقیق شود، امکان استفاده از آن به عنوان یک استریل‌کننده شیمیایی وجود دارد.
نتایج حاصل از آزمایش‌های شبیه‌سازی مصرف پراستیک اسید نشان داده‌اند که این ماده شیمیایی دارای خاصیت ضدمیکروبی قوی و بسیار عالی است. بعلاوه، نتایج سه آزمایش بالینی نیز حاکی از آن بوده‌اند که این ماده نه تنها خاصیت ضدمیکروبیایی بسیار قوی دارد، بلکه به هیچ وجه موجب بروز عفونت و عوارض دیگر در بدن بیماران یا کارکنان بخش مراقبت از سلامت نمی‌شود. کارآمدی و اثرگذاری مطلوب سیستم استریل‌سازی اتوماتیک تجهیزات با پراستیک اسید، در مقایسه با دستگاه دیگری که در آن از اتیلن اکسید استفاده می‌شود، مطالعه و بررسی شده‌است. و نتایج به‌دست‌آمده نشان داده‌اند که فقط سیستم استریل‌سازی اتوماتیک با پراستیک اسید توانسته‌است مقدار قابل توجهی از اسپورهای مایکوباکتریوم کلونا، اینتراکوکوس فالیس و باسیلوس آتروفوس را در حضور یا غیاب مواد ارگانیک به‌طور کامل از بین ببرد.
دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده اتوماتیک با پراستیک‌اسید
شماری از پژوهشگران به بررسی هزینه، کارایی و پایداری فرآیند ضدعفونی‌سازی تجهیزات آندوسکوپی با گلوتارآلدهید (به عنوان یک ضدعفونی‌کننده سطح بالا) پرداختند و نتایج را با هزینه، کارایی و پایداری فرآیند ضدعفونی با پراستیک اسید مقایسه کردند. نتایج حاصل از این مطالعه مقایسه‌ای نشان دادند که میان این دو فرآیند تفاوت کلینیکال معناداری وجود ندارد؛ اما دستگاه‌های شوینده اتوماتیک با پراستیک اسید، هزینه بالاتری نسبت به آن نوع دیگر دارند. البته در برخی گزارشات از شیوع سه گروه مختلف از عفونت‌ها در اثر استفاده از پراستیک‌اسید در دستگاه‌های ضدعفونی‌سازی اتوماتیک تجهیزات آندوسکوپی صحبت شده‌است که علت آن به عدم ضدعفونی‌سازی صحیح و کامل برونشواسکوپ‌ها و استفاده از اتصال‌گرهای کانال نامناسب در دستگاه‌های مذکور نسبت داده می‌شود.
احتمال شیوع بیماری‌های عفونی در اثر استفاده از دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده اتوماتیک با پراستیک اسید، بر اهمیت و ضرورت آموزش کارکنان درباره نحوه استفاده از آن دستگاه‌ها، استفاده از سیستم‌های کانکتور یا اتصال‌دهنده مناسب در آندوسکوپ و اجرای رویه‌های کنترل کیفیت ضدعفونی‌سازی تأکید دارد. کارکنان بخش‌های مراقبت از سلامت باید تجهیزات آندوسکوپی را با استناد به توصیه‌ها و دستورالعمل‌های تولیدکننده، ضدعفونی کنند. در ایالات متحده آمریکا، یک ضدعفونی‌کننده سطح بالای جایگزین نیز وجود دارد که حاوی 0.35 درصد پراستیک‌اسید می‌باشد. اگرچه این محصول می‌تواند بازه گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌ها را به سرعت از بین ببرد، اما باعث ایجاد لکه روی بخش‌های فلزی دستگاه آندوسکوپ می‌شود. بعلاوه، این محصول یک ترکیب ناپایدار است و به همین دلیل، عمر مفید آن تنها 24 ساعت است.
